Το επίθετο «έμφυλος, η, ο» είναι νεολογισμός. Από μόνη της όμως η λέξη «έμφυλη» είναι γενική και αόριστη, ένας επιθετικός προσδιορισμός, αλλά γίνεται οριστική, όταν συνοδευτεί από το ουσιαστικό, στο οποίο προσδίδει πολύ συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, π.χ. «έμφυλη βία».
«Έμφυλη βία» είναι η σωματική βία που ασκείται από άνθρωπο σε άνθρωπο, στη βάση της σκέψης και της συμπεριφοράς του οποίου υπάρχει η απάνθρωπη θεώρηση ότι το φύλο του θύματος είναι από τη φύση του κατώτερο από εκείνο του θύτη. «Έμφυλη βία» είναι δηλαδή ένα είδος ρατσισμού με διατομικά κυρίως ή και συστημικά χαρακτηριστικά.
Υπάρχουν τα λεγόμενα «έμφυλα συστήματα», οι κοινωνικές δομές δηλαδή που καθορίζουν τα φύλα και τους ρόλους των φύλων στην κοινωνία, νομικά ή εθιμικά.
Με την έννοια «ρόλος του φύλου» εννοούμε τον λόγο και την πράξη του ατόμου ή, αλλιώς, την παρουσία του στην κοινωνία, όπως εκφράζεται ή εκδηλώνεται για να δείξει στους άλλους ή στον εαυτό του τον ίδιο αν ανήκει ή όχι στην κατηγορία του άνδρα ή της γυναίκας ή του ανδρόγυνου.
Η προσωπική αντίληψη του ατόμου για το φύλο στο οποίο ανήκει, έχει άλλοτε βιολογικό και άλλοτε ψυχολογικό χαρακτήρα. Και στις δύο περιπτώσεις όμως ισχύει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, ισχύει με άλλα λόγια η ελευθερία του ανθρώπου να ορίζει τη ζωή του, με βάση δε την ατομική εμπειρία να καθορίζει την ταυτότητά του και, φυσικά, να μη συμβιβάζεται με τον ετεροπροσδιορισμό, ούτε να υποκύπτει στην κυρίαρχη κοινωνική ή εξουσιαστική ιδέα για τα φύλα.
Η αρχή αυτή περιλαμβάνει την σεξουαλική συμπεριφορά, δεν περιορίζεται όμως σε αυτήν.
Το δυαδικό σύστημα των φύλων, το κοινωνικό σύστημα δηλαδή που αποδέχεται την ύπαρξη μόνο του αρσενικού και του θηλυκού, εμπεριέχει εννοιολογικά την έμφυλη βία, σε ορισμένες περιπτώσεις την θεωρεί και αυτονόητη, γεγονός που νομιμοποιεί κάθε διεκδίκηση που έχει σκοπό την επίλυση του προβλήματος.
Στις παραδοσιακές αυτές κοινωνίες, άτομα που δεν ανήκουν στα καθιερωμένα γένη του αρσενικού και του θηλυκού, αντιμετωπίζονται ακόμα σήμερα ως απόκλιση, άλλοτε φυσική, άλλοτε ηθική. Ενυπάρχει δηλαδή στη δομή τους η έμφυλη βία. Η έμφυλη βία είναι κύριο χαρακτηριστικό της πατριαρχικής κοινωνίας, θύματά της οποίας στον δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο είναι πρωτίστως οι γυναίκες και τα κορίτσια. Θύματα της έμφυλης βίας είναι πολλές φορές τα παιδιά και, βεβαίως, τα διεμφυλικά άτομα. Ή έμφυλη βία δεν εμπεριέχεται μόνο στην πράξη, αλλά και στον λόγο, δεν είναι μόνο σωματική, αλλά και λεκτική. Οι βασικοί τύποι της είναι τέσσερις: Σεξουαλική, Σωματική, Ψυχολογική και Οικονομική βία.
Ο τρόπος, για παράδειγμα, που αντιδρά η κοινωνία στην είδηση ενός φόνου ή ενός βιασμού, πολλές φορές βγάζει στην επιφάνεια ψυχολογικές απωθήσεις ή στάσεις των φιλήσυχων κατά τ’ άλλα πολιτών.
Σε όλες τις μορφές της η έμφυλη βία συνιστά ποινικό αδίκημα και τιμωρείται από το νόμο. Η Ελλάδα έχει επικυρώσει την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (2018) σύμφωνα με την οποία ποινικοποιούνται μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας που ως τώρα δεν αναγνωρίζονταν νομικά ως τέτοιες: stalking, οικονομική βία, ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων, εξαναγκαστικός γάμος κλπ.
Η έμφυλη βία είναι παγκόσμιο πρόβλημα. Σύμφωνα με τη μεγαλύτερη δημοσκοπική έρευνα που το 2014 έγινε για τη βία κατά των γυναικών, με τη συμμετοχή πάνω από 42.000 γυναικών, ηλικίας από 18 έως 74 ετών, από 28 κράτη μέλη της ΕΕ:
1 στις 3 γυναίκες έχει υποστεί σωματική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω.
1 στις 2 γυναίκες έχει βιώσει ψυχολογική βία από τον σύντροφό της.
1 στις 8 γυναίκες έχουν υποστεί οικονομική βία από το σύντροφό τους.
1 στις 10 γυναίκες έχει βιώσει σεξουαλική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω.
1 στις 20 γυναίκες έχει πέσει θύμα βιασμού.
1 στις 3 γυναίκες έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο χώρο εργασίας.
1 στις 5 νεαρές γυναίκες, μεταξύ 18-29 ετών, έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο διαδίκτυο.
1 στις 5 γυναίκες έχει βιώσει stalking.
50 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους κάθε εβδομάδα λόγω της ενδοοικογενειακής βίας, στην Ε.Ε.
Τον Δεκέμβριο του 2021 οι ευρωβουλευτές ζήτησαν έναν κοινό ορισμό για την έμφυλη βία στον κυβερνοχώρο σε επίπεδο Ποινικού Δικαίου. Ο ενδεικτικός κατάλογος των πράξεων που θα πρέπει να καλύπτει η νομοθεσία, περιλαμβάνει την παρενόχληση στον κυβερνοχώρο, την διαδικτυακή παρακολούθηση, τις παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής, την καταγραφή και ανταλλαγή εικόνων σεξουαλικής επίθεσης, τον εξ αποστάσεως έλεγχο ή την παρακολούθηση, τις απειλές και εκκλήσεις για άσκηση βίας, την σεξιστική ρητορική μίσους, την προτροπή σε αυτοτραυματισμό, την παράνομη πρόσβαση σε μηνύματα ή λογαριασμούς μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την παράβαση των δικαστικών απαγορεύσεων επικοινωνίας και την εμπορία ανθρώπων.