«Ελευθερία» είναι το θηλυκό όνομα του ουσιαστικού «Ελευθέριος».
Ως επίθετο, είναι: Ελεύθερος, ελεύθερη, ελεύθερο.
«Ελευθερία» σημαίνει «απαλλαγή από κάτι ή από κάποιον που με δυναστεύει».
Τα ουσιαστικά «Ελευθερία» και «Ελευθέριος» αλλά και το επίθετο «ελεύθερος, ελεύθερη, ελεύθερον» (ή λεύτερος, λεύτερη και λεύτερο) έλκουν την καταγωγή τους από το ρήμα «ελεύθω» που σημαίνει «έρχομαι». Εξ ου και «έλευσις» και «Ελευσίς» (Ελευσίνα). Γι’ αυτό και «ελευθερία» σημαίνει «το ελεύθειν όπου ερά τις», ελευθερία δηλαδή είναι να πηγαίνει ο καθένας όπου αγαπά. Μιλάμε κυριολεκτικά για ελευθερία μετακινήσεων, μεταφορικά δε, για ελευθερία λόγων και ιδεών.
Η λέξη «Ελευθερία» προέρχεται από το όνομα «Ελευθέριος» που προέρχεται από το ρήμα «ελευθεριάζω» και σημαίνει «σκέφτομαι ή συμπεριφέρομαι σα να είμαι ελεύθερος ή, αλλιώς, μιμούμαι τον ελεύθερο (άνθρωπο)».
Σ’ αυτή την εκδοχή της λέξης υπονοείται σαφώς άγνοια της αληθινής, της ουσιαστικής ελευθερίας, διαχωρίζεται ξεκάθαρα η έννοια της ελεύθερου από την έννοια του ελευθέριου ή του ελευθεριάζοντος. Να γιατί το ουσιαστικό «Ελευθέριος» έχει διαφορετική έννοια από το επίθετο «ελεύθερος».
Το όνομα «Ελευθέριος» σημαίνει «αυτός που δεν αγαπά κανέναν περιορισμό», δεν δέχεται καμία δέσμευση, ούτε αυτοδέσμευση, ιδιότητες όμως που δεν αποκλείουν την φιλαυτία και, φυσικά, την ασυδοσία. Αντιθέτως, το επίθετο «ελεύθερος» σημαίνει «αυτός που δεν είναι δούλος» ή «αυτός που έχει πολιτικά δικαιώματα», είναι αυτός που γνωρίζει και δεν ξεχνά ποτέ ότι η δική του ελευθερία δε μπορεί να γίνει σκλαβιά του γείτονα, ούτε του συμπολίτη.
«Ελευθεριότητα» είναι η κατάχρηση της ελευθερίας, η άνευ ελέγχου και άνευ λογισμού συμπεριφορά, η ολική παρεξήγηση της αρετής που εννοιολογείται με τη λέξη «Ελευθερία».
Με άλλα λόγια, ελευθεριότητα είναι η κάκιστη απομίμηση της Ελευθερίας, η επιδερμική ερμηνεία της βαθύτερης ουσίας.
Ατομική έννοια της ελευθερίας είναι το δικαίωμα να σκέφτεται και να πράττει ο πολίτης ατιμώρητα, χωρίς επιπτώσεις, υπό τον όρο ότι δεν βλάπτεται κανείς γύρω του, πρόσωπο ή θεσμός.
Εθνική έννοια της ελευθερίας είναι η απαλλαγή από τον κατακτητή, η αποτίναξη του ζυγού του, για παράδειγμα η απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους.
Υπάρχουν όμως και άλλες έννοιες Ελευθερίας: Η κοινωνική, η πολιτική, η πνευματική, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία του Τύπου κλπ.
Ελευθερία μπορεί να είναι ακόμα κι ένα διαζύγιο. Ο Άγιος Ελευθέριος τιμάται ως προστάτης των εγκύων γυναικών.