Η λέξη «οικοσύστημα» είναι σύνθετη: «Οίκος + σύστημα». «Οίκος» προέρχεται από το ρήμα «οικώ» που σημαίνει «κατοικώ», διαμένω στο ίδιο μέρος, στον ίδιο τόπο, γιατί αυτός είναι η ρίζα μου, το καταφύγιό μου, το σπίτι μου.
«Οικοσύστημα» είναι ο τόπος, εντός του οποίου είναι «το σπίτι» των πουλιών, των ερπετών, των ζώων, των ψαριών, των εντόμων, των μικροοργανισμών και των φυτών, ακόμα δε, το χώμα, το νερό, ο αέρας, το φως, εν γένει το κλίμα, ο ευρύτερος τόπος που στο σύνολό του διαθέτει όλα τα οικεία εκείνα χαρακτηριστικά με τα οποία ορίζεται η εξωτερική και εσωτερική αρμονία των όντων.
Η έννοια του οικοσυστήματος επινοήθηκε το 1935 από τον Άγγλο βοτανολόγο Arthur Tansley. Η σκέψη του υιοθετήθηκε από τον καθηγητή της βιολογίας Eugene Odum, ο οποίος με τον αδελφό του Howard Odum έγραψαν ένα εγχειρίδιο (ξεκινώντας το 1953) το οποίο εκπαίδευσε περισσότερες από μία γενιές βιολόγων και οικολόγων στη Βόρεια Αμερική.
Σύμφωνα με τα λεξικά, «οικοσύστημα» σημαίνει «φυσική ενότητα αποτελούμενη από έμβια όντα και ανόργανη ύλη που με τις αλληλεπιδράσεις τους αποτελούν ένα σταθερό σύστημα στο οποίο τα πάντα βρίσκονται σε δυναμική ισορροπία μεταξύ τους».
Με άλλα λόγια, είν’ ένας τόπος με ιδιαίτερα γεωλογικά και φυσικά χαρακτηριστικά, με ευδιάκριτες σε σχέση με άλλες κλιματολογικές συνθήκες, όπου διαβιούν ζώα και φυτά σε μια διαμορφωμένη επί αιώνες φυσική ισορροπία μεταξύ τους.
Ένας βάλτος, μία λίμνη, μία κοιλάδα, ένα δάσος, είναι οικοσύστημα.
Ο όρος «οικοσύστημα» προέκυψε από την διαπίστωση ότι οι ιδιαίτεροι αυτοί τόποι του πλανήτη που διαμορφώθηκαν φυσικά, από μόνοι τους, απειλούνται άμεσα ή έμμεσα από την ανθρώπινη δραστηριότητα που έφερε διαταραχή στην επί αιώνες διαμορφωμένη φυσική τάξη.
Ο όρος «οικοσύστημα» υποβοηθά στην διατύπωση του μηνύματος για ανάγκη προστασίας των οικοτόπων (κυρίως) από τον άνθρωπο που με την αλόγιστη διαχείριση του πλανήτη απειλεί ευθέως την φυσική τάξη.
Το οικοσύστημα είναι ο βιότοπος, τον οποίο μελετά η Οικολογία. Έχει από μόνο του την δυνατότητα να αυτορυθμίζεται και να επαναφέρει την ισορροπία μεταξύ των ζωικών ή των φυτικών οργανισμών που φιλοξενεί. Ωστόσο πολλά οικοσυστήματα του πλανήτη χάθηκαν από την απερίσκεπτη δραστηριότητα του ανθρώπου. Κάποια διασώθηκαν από την ενεργοποίηση των κοινωνιών που πήραν το μήνυμα, μένουν ωστόσο πολλά οικοσυστήματα (υπεράνω δε όλων το μεγάλο οικοσύστημα του πλανήτη που περιέχει όλα τα επιμέρους οικοσυστήματα) για τα οποία χρειάζεται επειγόντως η ευαισθητοποίηση, η ενεργοποίηση και η μέριμνα του ανθρώπου.