Ο γάμος, όπως και σήμερα, έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στην αρχαία Ελλάδα, κατοχυρωνόταν δε με Νόμο! Δεν ήταν υποχρεωτικός, ωστόσο οι νέοι παντρεύονταν, γιατί η κριτική που ασκούταν στους άγαμους ήταν έντονη και χλευαστική. Στις τελετές δεν ήταν υποχρεωτικό να παραβρίσκεται ιερέας ή εκπρόσωπος του κράτους κι έτσι η παρουσία μαρτύρων στα συμβόλαια, όπου καθοριζόταν η προίκα, ήταν απαραίτητη. Η τελετή του γάμου περιλάμβανε τρεις ξεχωριστές φάσεις/τελετές: τα Προτέλεια ή Προαύλια ή Προγάμια, τον κυρίως γάμο και τα Επαύλια.
Η σπουδαιότερη τελετή απ’ όλες ήταν η θυσία που προσφερόταν στους Θεούς-προστάτες του γάμου. Η «Προτέλεια γάμων», όπως ονομαζόταν, τελούταν πριν τον γάμο, ίσως και την παραμονή. Την προτέλεια θυσία προσέφερε ο πατέρας της νύφης, η παρουσία της οποίας δεν ήταν υποχρεωτική, ενώ γινόταν και συμβόλαια για την προίκα. Οι Θεοί στους οποίους ήταν καθιερωμένο να προσφέρεται η θυσία ήταν ο Δίας, η Ήρα, η Αφροδίτη, η Πειθώ και η Άρτεμις. Οι Αθηναίοι θυσίαζαν επιπλέον και προσεύχονταν στους Τριτοπάτορες ανέμους ή Θεούς – φύλακες των ανέμων, για ν’ αποκτήσουν απογόνους.
Την ημέρα του γάμου, η νύφη συνοδευόταν απ’ το σπίτι της μέχρι την εκκλησία με λαμπαδηφορία, ενώ, μετά το τέλος της τελετής και της γιορτής, οι συγγενείς συνόδευαν το ζευγάρι μέχρι την κρεβατοκάμαρα με τραγούδια και χορούς. Το νυφικό ήταν συνήθως ένας απλός χιτώνας σε λευκό χρώμα, το οποίο συμβόλιζε τη χαρά, ενώ στο πίσω μέρος υπήρχε ένας πολύ σφιχτός κόμπος, τον οποίο ο γαμπρός έλυνε κατά τη διάρκεια της τελετής.
Ακολουθούσε το τραπέζι του γάμου, η λεγόμενη «θοίνη», ένα έθιμο που διατηρείται ακόμη στις μέρες μας. Υπήρχε, ωστόσο, περιορισμένος αριθμός καλεσμένων, ο οποίος προσέγγιζε τους 20. Στην Αθήνα ο αριθμός τους όφειλε να μην υπερβαίνει τους 30, ενώ στο Άργος έφτανε στους 10 άνδρες και 10 γυναίκες.
Η μη τήρηση του θρησκευτικού γάμου συνεπαγόταν τη μη γνησιότητα των τέκνων. Τα νόθα τέκνα δε μπορούσαν να φέρουν μετά την ενηλικίωσή τους τον τίτλο του πολίτη!
Οι άνδρες παντρεύονταν κυρίως στην ηλικία των 24 – 30 ετών, ενώ η ηλικία της γυναίκας ήταν τα 12 – 16 χρόνια.
Πότε γίνονταν οι γάμοι
Η μέρα και η εποχή που γινόταν ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν τυχαία, στην πλειοψηφία των τελετών της εποχής εκείνης.
Ως προς τον καταλληλότερο προσδιορισμό της ημέρας υπάρχει διαφωνία μεταξύ των αρχαίων. Ο Ησίοδος στέκεται κυρίως στην «τέταρτη μέρα του μήνα», χωρίς να διευκρινίζεται αν αναφέρεται στην τέταρτη μέρα στις αρχές του μήνα, αν και διασταυρώνοντας τα λεγόμενά του με όσα γράφει ο Πρόκλος καταλήγουμε στο ότι αναφέρεται στην τέταρτη μέρα ΑΠΟ την αρχή του μήνα. Άλλοι αρχαίοι φέρεται να επέλεγαν ως ημέρα του γάμου τους τις ημέρες που είχε πανσέληνο.
Ως προς την εποχή του έτους τώρα, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει σήμερα, οι αρχαίοι προτιμούσαν τον χειμώνα. Οι Αθηναίοι, μάλιστα, είχαν ονομάσει «Γαμηλιώνα» το μήνα κατά τον οποίο γίνονταν οι γαμήλιες τελετές, μήνας που αντιστοιχεί στη δική μας περίοδο από τα μέσα του Ιανουαρίου έως τα μέσα του Φεβρουαρίου.
Διαφορετικά έθιμα ανά περιοχή
Ανά περιοχή υπήρχαν και διαφορετικά έθιμα για τους γάμους, όπως ισχύει μέχρι και σήμερα. Γενικότερο, ωστόσο, έθιμο στην αρχαία Ελλάδα ήταν η διανομή της γαμήλιας πίτας, που την έφτιαχναν με σουσάμι (αντιπροσωπευτικό της γονιμότητας) και μέλι (για τη γλυκύτητά του), με την οποία όλοι εύχονταν να κυλήσει η συμβίωση των νεονύμφων.
Ο γάμος στην αρχαία Αθήνα
Στην αρχαία Αθήνα τα κορίτσια δεν επιτρεπόταν να έχουν καμία επαφή πριν παντρευτούν. Οι πατεράδες συμφωνούσαν ενώπιον μαρτύρων να παντρευτούν τα παιδιά, έπειτα από συνοικέσιο, το οποίο γινόταν από προξενήτρες. Η συμφωνία ονομαζόταν εγγύη και επρόκειτο για μια πολύ σημαντική νομική πράξη, αν και προφορική. Η εγγύη ήταν τότε ένα είδος αρραβώνα, όπως τον εννοούμε σήμερα. Στην Αθήνα υπήρχε Νόμος που απαγόρευε σ’ έναν άνδρα να παντρευτεί γυναίκα που δεν ανήκε σε οικογένεια Αθηναίων πολιτών!
Κατά τη πρώτη μέρα του γάμου, που διαρκούσε τρεις μέρες, ο πατέρας της νύφης έκανε τις καθιερωμένες προσφορές στους Θεούς, η νύφη πρόσφερε τα παιδικά της παιχνίδια στην Θεά Άρτεμη και οι μελλόνυμφοι λούζονταν με νερό, που έφερναν με ειδικό αγγείο από μια ιερή πηγή, την Καλλιρρόη. Τη δεύτερη μέρα γινόταν το γαμήλιο γεύμα από τον πατέρα της νύφης και η ίδια πάνω σε άμαξα πήγαινε στο νέο της σπίτι. Την τρίτη μέρα η νύφη δεχόταν τα γαμήλια δώρα στο σπίτι της.
Οι γάμοι ήταν πάντα αφιερωμένοι στην θεά Ήρα, την προστάτιδα του θεσμού του γάμου.
Ο γάμος στην αρχαία Σπάρτη
Στην αρχαία Σπάρτη, όταν κάποιος νέος ήθελε να παντρευτεί, παρέδιδε την κοπέλα που ήθελε στη νυμφεύτρια, που της έκοβε τα μαλλιά, την έντυνε με ανδρικά ρούχα και την ξάπλωνε σε αχυρένιο στρώμα. Ο γαμπρός έφευγε απ’ το στρατόπεδο και την συναντούσε κρυφά και πάντα στο σκοτάδι, ενώ φέρεται να περνούσε αρκετός καιρός και αρκετές συνευρέσεις μέχρι να δει το πρόσωπό της.
Μετά το γάμο, μαζί με το αντρόγυνο πολλές φορές ζούσαν και οι παλλακίδες, οι οποίες ήταν δούλες και είχαν ερωτική σχέση με τον άνδρα, κάτι που θεωρούταν φυσιολογικό. Ο άνδρας απαιτούσε από την παλλακίδα ίδια πίστη όπως από τη νόμιμη σύζυγό του. Μπορούσε επίσης ν’ αποκτήσει και παιδιά μαζί της, αλλά μόνο τα παιδιά της νόμιμης συζύγου κληρονομούσαν όνομα και περιουσία.
Όταν ένα ζευγάρι δε μπορούσε ν’ αποκτήσει παιδιά υπ’ «ευθύνη» της γυναίκας, ο άνδρας μπορούσε να τη διώξει απ’ το σπίτι ή να φέρει κάποια άλλη με την οποία θα μπορούσε να τεκνοποιήσει. Αντίστροφα, αν η «ευθύνη» ήταν του άνδρα, επιτρεπόταν η γυναίκα να μείνει έγκυος από άλλον, έπειτα από συγκατάθεση του συζύγου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 50+1 παροιμίες για τον γάμο